Teleskopik Gözlükler

Ülkemizde çok ciddi bir oranda insanın sadece az gören olduğu halde gerekli muayeneyi olmadığı için kör muamelesi gördüğünü biliyor musunuz?

Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, insanlar bilgilerinin %80’ini görme yolu ile elde ederler ve beyin, ağırlığının %60’ını görme ve görmenin yorumlanması için kullanır. Görme duyusunun engellenmesi ile beyin ağırlığında azalma olur. Böylesine önemli bir duyunun kaybı, insan hayatının tamamen değişmesi anlamına gelirken, ne yazık ki bilgi eksikliği nedeniyle pek çok az gören, hayatını görmeyen olarak devam ettiriyor. Aslında hiç görmediği düşünülen pek çok hastanın doğru bir teleskopik gözlük muayenesi ile az gören olduğu görülüyor. Alışılagelmiş gözlükler, lensler ya da cerrahi müdahalelerle görme ihtiyacını karşılayamayan hastalar göremediklerini düşünüp vazgeçiyorlar. Herhangi bir gözlük, lens ya da cerrahi müdahale ile yeterli görmeyi sağlayamayan ancak görmesini tamamen de kaybetmemiş kişilere az gören diyoruz. Az görmede görüş keskinliği kadar görme alanı da önemli. Genellikle az gören kişiler merkezi görmesinde bir sıkıntı olduğu için detayları görmede sıkıntı yaşayan kişilerdir. Özellikle yaşa bağlı retina ve makula dejenerasyonu yaşayanlar, sarı nokta hastaları merkezi görme kaybından ötürü en önemli teleskopik gözlük kullanıcılarıdır. Sonrasında genetik rahatsızlıkları olanlar, diyabetikler, albinolar, yanlış operasyon ya da kazalar sonrası görme ve alan kaybına uğrayanlar, stargat hastaları, nistagmuslular, akraba evlilikleri sonucu yaşanan görme sıkıntıları gibi çok geniş bir kitle teleskopik gözlük kullanıcılarını oluşturmakta... Bir az görenin teleskopik gözlükten hizmet alabilmesinin alt sınırı 1 m’den parmak sayabiliyor olması. Ancak, unutulmamalı ki; bu hastalar çok özel ve standart dışı... Bazen görme oranını %10 bile arttırmak bu hastalarda çok değerli. Bu yüzden sadece ışık hissi olan ya da gölge şeklinde gören hastaların bile mutlaka böyle bir muayeneden geçmelidir. Yapılan araştırmalar ve tecrübelerimiz de göstermiştir ki; tüm dünyada tarihi çok yeni olan az gören muayenesi ile bu hastaların önemli bir bölümü günlük hayatlarına devam edebiliyor ve kendi kendilerine yetebiliyorlar.  Böylelikle bu hastaların topluma ve yakın çevrelerine yük olmaları önlenmekte hatta üretkenliklerinin devamı ve böylece kendileri ile barışık olması sağlanabilmektedir. Bu nedenle düşük görmesi olan hastaların mutlaka teleskopik gözlük muayenesinin yapılması gerekmektedir. Bu kişileri doğru noktalara yönlendirmek, bu ürünler konusunda bilgilendirmek ve doğru ürüne ulaşmalarını sağlamak en önemli sektörel görevlerimizden olmalıdır. Ülkemizde de son zamanlarda özellikle körler okullarında yapılan taramalarda ortaya çıkmıştır ki pek çok öğrenci aslında teleskopik gözlüklerle normal okullarda eğitimlerine devam edebilir ve hayatını idame ettirebilir durumdadır. Yine yapılan araştırmalar göstermiştir ki; yaşa bağlı görme kayıplarında, diyabetik hastalarda, yanlış müdahale sonucu yaşanan görme kayıplarında yaklaşık %63 oranında hasta teleskopik ürünlerle yeniden görme oranları yükseltilerek sosyal hayata kazandırılmıştır.

TELESKOPİK GÖZLÜK ÇEŞİTLERİ
-Galilean
-Keplerian

GALILEAN SİSTEMLER
Galilean sistemleri basit dürbün sistemler olarak düşünebiliriz. Objektif tarafında konveks (+), diğer tarafta ise konkav (-) lensler bulunmaktadır. Yani sadece lenslerden oluşur ve genellikle 2-3x aralığına kadar büyütme sağlar. Uzak için de yakın için de kullanılabilir. Yakın okuma kepleri ile desteklenmeye de müsaittir. Çok yüksek büyütme gücüne sahip olmadığı için genellikle görme düzeyi çok düşük olmayan hastalarda ve çocuklarda başlangıç için idealdir. Galilean sistemler fixfocus yani zum yapma özelliğine sahip olmayan ürünlerdir. Çocuklarda tercih edilmesinin en önemli sebebi de budur. Çocuklar yaşları ve gelişimleri itibari ile genellikle zum yapmalarını gerektirecek daha karmaşık sistemlere geçmeden önce mutlaka Galilean sistemler ile teleskopik kullanımına alıştırılmalıdırlar. Bu sebeple çocuk hastalar ve daha genç yaşta bu ürünleri kullanmaya başlayan hastaların ürün adaptasyonu ve performans oranı her zaman diğer kullanıcılardan daha ileridir.

KEPLERIAN SİSTEMLER
Keplerian sisteminin Galilean sistemine göre en önemli avantajı, daha yüksek büyütme imkânı olmasıdır. Galilean sistemlerin büyütme seçeneği yaklaşık 2 kez iken, Keplerian dürbünleri ile 10 kez veya daha yüksek büyütmeyi elde etmek mümkündür. Keplerian sistemler her iki tarafında da konveks (+) lensler bulunan ve hem ters düşen görüntüyü düzeltebilmek hem de zum özelliği kazandırabilmek için prizmalarla desteklenmiş sistemlerdir. İçlerindeki prizma sayesinde merkezi görmesi deforme olan hastalarda yan görme alanlarını da kullanmaya fırsat tanır. Daha ağır ve uzun sistemler olmasına rağmen 4-4,2x aralığında çift göz, 10x’e kadarsa tek göz kullanımı ile çok yüksek büyütme araçlarına ihtiyaç duyan hastalar için oldukça önemli sistemlerdir. Genellikle zum yapabilme özelliği sayesinde aynı ürünü hem yakın hem de uzak kullanım konforu sağlar. Bu özellikle eğitim hayatı devam eden ya da sosyal hayatta uzak ve yakın görmeyi bir arada aktif olarak kullanan hastalar için önemli bir özelliktir. Ayrıca ihtiyaç durumunda yakın okuma kepleri de ilave edilebilir.

MUAYENE VE REÇETE HÂKİMİYETİ

Aslında az görmedeki en önemli adımlardan biri de doğru muayene ve optisyenin yazılan reçeteye hâkimiyetidir. Az görme muayenesi mutlaka bu alanda bilgi ve tecrübesi olan ve mutlaka bir az görme muayene setine sahip bir merkezde yapılmalıdır. Diğer göz muayenelerdeki gibi hastanın ölçümleri alındıktan sonra setteki ürünler tek tek hasta üzerinde denenmelidir. Bu muayene diğer göz muayenelerinden daha uzun zaman ayrılması gereken ve sabırla devam ettirilecek bir süreçtir. Muayene öncesi mutlaka hasta hikâyesi dinlenmeli, ürünü nerde ve nasıl kullanmayı hayal ettiği öğrenilmelidir. Çünkü hastanın yaşı, mesleği ya da sosyal yaşantı şekli tercih edilecek ürünü ve hastanın kullanım konforunu etkiler.

Muayene sırasında ve sonrasında reçete üzerinde bulunması gereken önemli noktalar vardır.

-Öncelikle hiçbir teleskopik gözlük hareket halinde kullanılamaz. Hastayı teleskopik gözlüğü sadece sabit mesafelerde ve baş hareketi dışında herhangi bir hareket ile kullanamayacağı baştan kesin olarak söylenmelidir. Bu ürünlerin bir tedavi aracı olmadığı, sadece rehabilitasyon için kullanılacağı ve hayatı kolaylaştırıcı ürünler olduğu açık bir dille hastalara anlatılmalıdır. Hatta bu ürünleri kullanmaya başladıklarında mutlaka bir alışma süreci yaşayacakları, normal okuma mesafesinden çok daha yakın mesafelerde daha rahat göreceği tek tek izah edilmelidir.

-Hastaya muayene setinde denenen ve karar verilen ürünün birebir aynısının teslim edileceği mutlaka belirtilmelidir. Bu nokta iki sebepten ötürü önemlidir. İlki; bu hastanın muayene sonrasında optik mağazasına geldiğinde hayal kırıklığı yaşamaması için önem taşır. Sizler de mağazanıza böyle bir reçete ile gelen hastaya montaj öncesi bu bilgiyi mutlaka vermelisiniz. Çünkü genellikle bu bilgiyi almayan hastalar muayene sırasındaki ürünlerin birer ölçüm aracı olduğunu, optik mağazasına reçetelerini götürdüklerinde bunun sıradan bir gözlük çerçevesi olarak hazırlanarak kendilerine teslim edileceğini düşünmekteler. Diğer bir önemi ise, teleskopik gözlüklerin uluslararası bir standartta üretilmemesi sebebi ile birbirlerine muadil olmaması. Yani A firmasının 2.5x’i ile B firmasının 2.5x’i arasında gerek görüş açısı, gerek lens kalitesi gibi farklılıklardan ötürü aynı görüş kalitesi sağlanamamakta. Bu sebeple hastalara muayene oldukları yani denedikleri üründen bir başka ürün teslim edildiğinde zaten çok az ve hassas olan görmelerinde sorunlar yaşanmakta. Ticari ahlakın da gereği olarak mutlaka az görme hastalarında reçeteye yazılan ürün teslim edilmesi gerekmekte. Zaten SGK ve Sağlık Bakanlığı da bu sıkıntının farkına vararak hastanelere teleskopik gözlük reçetelerine marka yazılması, heyet raporuna yazılmaması konusunda yazılı genelge göndererek uyarmış ve hasta mağduriyetinin engellenmesini hedeflemiştir.

-Aynı zamanda reçetede ürünün uzak mı yakın için mi olduğu, tek ya da çift göz olduğu, nasıl bir şekilde kullanılacağı (taşıyıcı çerçeve, kendi çerçevesi, avuç içi, boyun ipi) mutlaka hekim tarafından belirtilmelidir. Bu açıklamaların bulunmadığı bir reçete ile karşılaştığımızda mümkün ise hastanın hekimi ile iletişime geçmeli, değil ise hasta hikâyesini dinleyerek ve üretici firmanın da bilgisine danışarak karar verilmelidir.

-Bir muayenedeki en önemli noktalardan biri ise hastaya teslim edilecek ürün çift göz ise mutlaka her iki gözdeki ürünün birbiri ile aynı olmasıdır. Muayene esnasında hastanın her iki gözü de aynı ya da çok yakın değerlere sahip ise çift göz kullanımı tercih edilebilir. Eğer iki göz arasındaki fark büyük ise iyi olan göz üzerinde çalışılmalı, diğer göz ise buzlu cam ya da kapatıcı ile mutlaka kapatılmalıdır. Ancak bazı hastalar alan kayıpları sebebi ile uzakta çift, yakında tek göz ile daha iyi görebilirler. Bu doğru bir yaklaşımdır. Ancak mağazanıza gelen bir reçetede mesela bir göz 3x, bir göz 4x ise bilin ki bu yanlış bir reçetedir. Ve montaj yapılmadan önce mutlaka hasta uyarılmalı ve yeniden iyi bir muayeneden geçmesi tavsiye edilmelidir.

-Muayenede dikkat edilmesi gereken bir diğer unsur ise hastanın kırma kusurunun olup olmadığı ve bu kusurun teleskopik gözlükle birlikte uygulanmasının hastayı mutlu edip etmediğidir. Galilean ve Keplerian sistemlerin pek çoğu taban camı uygulama imkânı tanıyan sistemlerdir. Hekimin sistemleri iyi tanıması ve hastanın astigmatı varsa mutlaka denediği sistemlerin arkasına astigmat değerini de ilave ederek denemesi ve bunu da reçetede belirtmesi gerekir.

TELESKOPİK GÖZLÜK MONTAJI VE ÇERÇEVE SEÇİMİ

Mağazanıza bir teleskopik gözlük reçetesi geldiğinde öncelikle reçete üzerinde bazı kontrolleri yapılması gerekir.
-Ürün uzak için mi, yakın için mi yazılmış?
-Uygulama tek göz mü, çift göz mü?
-Taban camı yazılmış mı?
-Ürünün nasıl kullanılacağı belirtilmiş mi?

Hastanın teleskopik gözlüğü nerde ve nasıl kullanacağı montaj şeklimizi belirlememiz için son derece önemlidir. Genellikle profesyonel ve tecrübeli bir hekimin bunu reçetede belirmesi gerekir. Ancak böyle bir ibare yok ise bunu hasta ve üretici ile görüşerek optisyenin belirlemesi gerekir. Hasta eğer aktif ise ve teleskopik gözlüğü uzun süreli kullanmayı düşünüyor ise mutlaka çerçeve üzerine montaj yapılmalı, anlık kullanımlar için avuç içi yüzüğü ya da boyun ipi tercih edilmelidir. Ancak özellikle Keplerian sistemler için hasta çocuk değil ise taşıyıcı çerçeve tercihte önceliktir. Malzemelerin optik camlara nazaran daha ağır ve uzun olduğu düşünüldüğünde yerçekimi ile de mutlaka teleskopik sistemler aşağıya doğru sarkma yapar. Taşıyıcı çerçeveler, profesyonel anlamda sadece teleskopik sistemleri taşımak ve hastanın lens içinden tam olarak bakabilmesi için tasarlanmış ürünlerdir. Ancak hasta çocuk ise veya taşıyıcı çerçeve ekartmanlarından farklı bir baş büyüklüğüne sahip ise normal optik çerçeve alternatif olarak sunulmalıdır. Çerçeve seçiminde ise mutlaka kapalı kasa, metal ve plaketli, büyük ve odak merkezleri şablon çapını kurtaran çerçeveler tercih edilmelidir. Çerçeve üzerinde ölçü alınmadan önce kulak arkası, plaket ve verteks açıları mutlaka doğru olarak ayarlanmalı sonrasında progressive ölçüsü alır gibi hastanın yatay ve dikey ölçüleri çerçeve üzerinde işaretlenmelidir.

UYGULAMALI OLARAK
-ÇERÇEVE ÜZERİNE MONTAJ
-TAŞIYICI ÇERÇEVEYE MONTAJ
-YÜZÜK MONTAJI
-BOYUNDA TAŞIMA

SGK PROSEDÜRÜ
Üniversite Hastaneleri veya Sağlık Bakanlığı’na bağlı Eğitim Araştırma Hastanelerinde düzenlenen, en az bir göz hastalıkları uzmanının yer aldığı üç hekim imzalı ve tercihen resimli sağlık kurulu raporu ile göz hastalıkları uzmanı tarafından tanzim edilen reçetelere istinaden teleskopik gözlük bedelleri SGK tarafından karşılanır. Reçetede ya da heyet raporunda ‘HASTAYA TELESKOPİK GÖZLÜK EĞİTİMİ VERİLMİŞTİR’ ibaresinin bulunması gerekir. Sağlık kurulu raporunda, zeminde yatan göz hastalığı ve bu hastalığa bağlı olarak görme işlevlerindeki bozulma, reçetede uzak, yakın, uzak-yakın ifadesi olması, büyütme gücü (x olarak), fiks foküs veya fokusable (fokuslenebilme) olma durumu belirtilmelidir. Teleskopik gözlükler sağlık raporuyla gerekli görülmesi halinde 3 yılda bir yenilenebilir. Çocuklarda bu süre sağlık raporu ile gerekli görülmesi halinde 1 yıldır. Gerekli hallerde yakın için kapak (cap) tek veya iki göz için yazılabilir, bu gibi durumlarda ayrıca yakın teleskopik cam ödenmez. Reçetesi ve heyet raporu uygun olan hastanın MEDULA sisteminden hakkı kontrol edildikten sonra öncelikle rapor kaydı yapılır. Ve sonrasında teleskopik gözlük olarak reçeteleri işlenir. Kurum tarafından tek göz için brüt 600 TL, çift göz için 1,200 TL civarında ödeme yapılır. Bu bedeller üzerinden çalışan ve emeklilerden bir katkı payı kesintisi yapılır. Aynı zamanda hem uzak, hem de yakın için ödeme alınabilir. Reçeteler işlendikten sonra ay sonu dönem sonlandırması yapıldıktan sonra diğer optik cam ve çerçevelerden ayrı olarak faturalandırılır. Evrak olarak diğer işlemlerle aynı prosedüre sahip olup ayrıca hastanın reçete ve heyet raporu, tedarikçi firmadan alınan ürünün fatura fotokopisi, ürün üzerindeki kare barkodlar ve optik mağazanın fatura tarih-numarasının yer aldığı tedarikçi firma tarafından hazırlanmış yetkili bayii yazısı dosyaya ilave edilir. Diğer reçetelerden farklı olarak teleskopik gözlük reçete ve raporlarının geçerlilik süresi 1 aydır. Tedarikçi firmadan ürün alımı reçete tarihinden önce olmamalıdır. SGK teleskopik gözlükleri de kişiye özel kabul ettiğinden fatura tarihi ile reçete tarihinin tutarlılığını kontrol etmektedir.

AZ GÖRME VE DETAYLI GÖRMEDE YARDIMCI APARATLAR

Az görmede teleskopik sistemler kadar yardımcı aparatlar da hastanın hayatını kolaylaştıran ve günlük hayatta pratik çözümler sunan önemli yardımcılardır. Bu yardımcı aparatların başında el büyüteçleri gelir. El büyüteçleri özellikle cepte taşınabilecek ebatlarda olması sebebi ile günlük hayattaki kısa süreli kullanımlarda (etiket okuma, banka işlemlerindeki rakamlar, alışverişlerde yapılacak ödemeler) son derece pratiktir. Ancak el büyüteçleri tercih edilirken özellikle az görme için üretilmiş daha profesyonel ürünler tercih edilmelidir. Daha basit, kırtasiye işi diyebileceğimiz ürünler asiferik yüzeye sahip olmamaları sebebi ile görüntüyü dağıtacağı için kullanımı daha da zorlaştıracaktır. Az görenler için üretilen el büyüteçleri genellikle aydınlatmalıdır ve ışık rengi tercih edilirken hastanın ışığa olan hassasiyeti dikkate alınmalıdır. Özellikle okul öncesi ve ilköğretim çağındaki çocuklar için ise küre ve cetvel büyüteceler mutlaka alıştırma yapmaları ve eğitim hayatlarının başlangıcın için olmazsa olmaz yardımcılardır. Son yıllarda ön plana çıkan bir diğer yardımcı grup ise dijital büyüteçlerdir. Bu grupta son derece pratik ve özelliklerinden ötürü (zum yapabilme, yazı fonu değiştirebilme gibi) kullanım kolaylığı sağlar. Filtre gözlükler de hem hastaların gözünü koruması hem de kontrast sağlamaları sebebi ile az görmede mutlaka kullanılması gereken ürünlerdir. Ayrıca TV izleme gözlükleri ve yakın detay görme gözlükleri de basit teleskopik sistemler olup, kullanım kolaylığı ve estetik görüntüsü ile hastaların öncelikli tercihleri arasındadır.
Unutulmamalıdır ki bahsettiğimiz bu yardımcı aparatlar herhangi bir reçete olmaksızın da mağazalarınızda bulundurarak sıcak satış yapabileceğiniz ürünlerdir. Hastalar bu tarz ürünleri optik mağazalarda bulamamaktan yakınmakta ve genellikle hediyelik eşya satıcıları, kırtasiyeler gibi farklı sektörlerden bu ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadırlar. Oysa ki; bu ürünlerin tamamı optik ürünler olup satış ve servis hakkı optik mağazalara aittir. Avrupa’daki pek çok optik mağaza güneş gözlüğü ve optik çerçevelerle birlikte bu ürünlerin de sunumunu ve satışını yapmaktalar. Üstelik bu ürünler sadece az görmede değil detaylı görme ihtiyacı duyan sağlıklı insanlar için de önemli bir ihtiyaçtır. Diş hekimleri, estetisyenler, kuyum ve değerli taş işi yapanlar, saat tamircileri, ziraat mühendisleri, tekstil ve metal endüstrisi imalatçılarından tutun da hat ve minyatürle uğraşanlar, koleksiyonerler gibi özel hobi sahipleri detaylı görme için bu ürünlere ihtiyaç duymaktalar. Optisyen arkadaşlarımızın sadece güneş gözlüğü ve optik gözlük değil görme ile ilgili her konuda bilgili ve tedarikçi olabilmeyi bir görev kabul etmeleri gerekmektedir.